In 1994 verscheen ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van de vereniging dorpsbelang een boekje over Sibrandabuorren. In dit boekje dat werd geschreven door drie inwoners van ons dorp, Andries Bosma, Wieke Dotinga-van der Veer en Jabik de Jong, wordt de geschiedenis van de kerk uitvoerig beschreven.
Ypie van de Kooij maakte van dat hoofdstuk een uittreksel voor deze website.
De geschiedenis van de Kerk
De kerk als gebouw stamt zo ongeveer uit 1333. In een Latijnse tekst uit 1333 komt de naam “Zibrandaburghe” voor. Twee jaar later komt de naam “Zibrandadorp” voor op een rekening van de bisschop van Utrecht, die in de kerk van Sibrandabuorren het altaar gewijd had. Over de oorspronkelijke benaming van de kerk bestaat al meteen onduidelijkheid. Schotanus e.a. noemen Sint Maarten als patroonheilige van de oude kerk. Santema zegt dat Sint Bartolomeus de schutsheer van Sibrandabuorren is. Op de oude klok, die boven in de kerk hangt staat: “St.Bartolmeus is myn namme”.
De klok die luidt, welke in 1540 is aangeschaft en betaald is met het geld van de verkoop van een stuk grond, heeft een randopschrift met de naam “bartolmeus”. Om precies te zijn staat er: +sanctus bartolmeus vocor gerardus de wov et johannes tersteghe me fecit anno domini mcccccxl. Vrij vertaald staat hier: St.Bartolmeus is mijn naam, Geert van Wou en Johan ter Stege hebben mij gemaakt AD 1540. Het plusteken zou kunnen betekenen dat dit het beginpunt is voor het lezen. Het geschrevene loopt namelijk in een lijn om de klok heen, zonder tussenruimte en is ongeveer 2 meter lang. Geert van Wou, de jongste zoon van de bekende klokkengieter Geert van Wou Sr., heeft na het overlijden van zijn vader in 1527 het klokkengietersbedrijf uit Kampen overgenomen. Al snel daarna werkte hij samen met een vriend, Johan ter Steghe. Waarschijnlijk is hij leerling geweest bij van Wou Sr.
De kerk van 1333 had een zadeldaktoren en was een laag en klein gebouw met dikke steunberen. Afgaande op de fragmenten die gevonden zijn van oude fundamenten, heeft de toren hoogstwaarschijnlijk los gestaan van de kerk, met een tussenruimte van ongeveer een halve meter. Jaren later, in 1689, wordt de toren afgebroken en een koepel op de kerk gezet. De kerk wordt grondig gerestaureerd. Doch in 1824 wordt de koepel weer afgebroken en komt er een spits torentje voor in de plaats. Tevens wordt de noordelijke muur flink onderhanden genomen. De pijnappel, de lelie, de haan en de wijzerplaat worden dan ook verguld. Eén jaar later worden boven de ingang twee stenen, waar letters opstaan, ingemetseld. Waarschijnlijk was dit een gedenksteen. De jaren hierna is er nog van alles aan gedaan, maar allemaal voor niets, want in 1872 wordt alles weer afgebroken. Maar er wordt meer afgebroken! De oude tradities worden aan de kant gezet, zoals de op godsdienstige gronden gebaseerde Oost-West richting van de kerk. De toren behoort dan op de westkant te staan, maar nu komt deze aan de kant van de nieuw aangelegde puinweg van 1866. De plaats van de toren is bijna een halve slag gedraaid. Voorheen was de ingang van de kerk en het kerkhof aan de westkant schuin tegenover de hedendaagse school. Veel oudere mensen waren het er niet mee eens dat men zo omging met oude tradities. In de oude kerk lagen ook verschillende grafzerken. Toen de kerk werd afgebroken zijn deze zerken opgeruimd. Twee van de grafzerken zijn naar het museum in Leeuwarden gegaan op aandringen van dominee Klinkenberg. Twee andere grafzerken zijn onder het voetpad om het kerkhof heen beland en één zerk is in de tuin van de voormalige pastorie gelegd. Toen de Dr. W. Beekhuisstrjitte werd aangelegd kwamen de zerken weer tevoorschijn en zijn deze alsnog afgevoerd. Op één van deze stenen stond de naam van de dorpsrechter, Sjoerd Johannes, oud 62 jaar. De zerken stammen uit de jaren tussen 1617 en 1672.
Bij de restauratie van de kerk in 1992 kwam bij de aanleg van de verwarming een rood zandstenen deksel van een sarcofaag tevoorschijn. Ook vindt men een zerk van 58 x 58 cm. met het opschrift: ANNO-DNI-1337DE-14DA
CH-DECEBR-IS-STERF-DE
ERBAR-SIDS-BOTTIS_ZI-SIEL
M??T-RVSTE-IN-VREDE
Het was de gewoonte om belangrijke personen in de kerk te begraven. Deze op de zerk genoemde Sids Bottes is misschien wel pastoor geweest. Vanwege de volksgezondheid is dit ritueel eind 1800 verboden.
In het voorgaande is de wijzerplaat genoemd en daar behoorde ook een uurwerk bij. Waarschijnlijk is dit uurwerk vanuit de oude kerk meegenomen naar de nieuwe kerk. Op het uurwerk staat de inscriptie 1672. Op de wijzerplaat was maar één wijzer, die het uur aanwees. Naast de bouwkosten voor de nieuwe kerk, was er ook een post waarin stond: “uurwerk enz.” Dit duidt er waarschijnlijk op dat toen de tweede wijzerplaat met twee wijzers op de toren is gekomen. Het uurwerk heeft in 1979 een revisie gehad en is volledig geautomatiseerd. Men hoeft nu niet meer naar boven om de klok op te winden. En zo kan nu ook het luiden van de klok overdag ingesteld worden. De klok wordt ’s ochtends om 8.00 uur en ’s avonds om 18.00 uur geluid. De restauratie van het uurwerk van de kerk is een cadeau aan de inwoners van Sibrandabuorren van het dorpsbelang dat in 1979 zestig jaar bestaat. Voorafgaande zijn er verschillende acties geweest onder het motto “Hingje it oan de greate klok”. Er was een rommelmarkt op 30 december 1978 bij Gerrit Krol in de grote schuur en er werden verscheidene verlotingen gehouden. Het geheel kostte 34.800 gulden. Aan het einde van de rit was er nog een tekort van 1800 gulden. Bij de overhandiging van de geautomatiseerde klok gaf Melle Dotinga van het expeditiebedrijf in Sibrandabuorren aan dat hij garant zou staan voor de laatste ontbrekende guldens. Het korps Excelsior uit Scharnegoutum begeleidde de feestelijke opening.
Kerkelijk grondbezit.
Het kerkelijk grondbezit komt uit een periode waarover niet zoveel bekend is. Waarschijnlijk hebben monniken en zendelingen zich in de dorpsgemeenschappen gevestigd. Het gebied hier was nog onderhevig aan eb en vloed, het land dat boven water kwam had geen eigenaar. Vandaar dat de monniken het dichtst aan de zeekant een woongedeelte (hoogte) gecreëerd hebben. Dit is rond 900. In deze tijd moet ook het kapelletje gebouwd zijn. Het land dat bij de kerk hoorde werd verhuurd en van dit geld werden de pastoor en het onderhoud van de kerk betaald.
De Dominee
In 1579 had de Hervorming gewonnen in Friesland. Uit de tijd hiervoor is niet zoveel bekend over de pastoors. Een paar namen komen we tegen: 1486 Hear Durck, 1543 Lambertus Jouck en 1569 Oege Rauckama. De kerkboeken van de Hervormde Kerk beginnen in 1614. Genoemd wordt dan Pieke Anskes of Pieter Aukes. Hij wordt in 1615 afgezet, vanwege zijn manier van leven. Waarschijnlijk is hij de laatste pastoor geweest die met zijn hele parochie overgegaan is naar het nieuwe geloof. Hierna worden nog vele namen genoemd. Wel is er nog een opmerkelijk verhaal bekend over een jonge, kundige dominee. Hij was ongetrouwd. Zijn naam was Franciscus Heijert. Hij nam zitting in verschillende commissies in Den Haag en Leiden en was lid van de synode. Op 11 oktober 1788 kwam hij om het leven. Zijn kamer waarin hij zat te studeren raakte in brand. Hij rende nog snel de tuin in en sprong in een grote welput waarin hij jammerlijk verdronk.
Enkele dominees die in Sibrandabuorren gewoond hebben: ds. Tjalco Wassenaar van 1806-1839 , Ds. J. Hingst van 1839 – 1866, daarna ds. R. Klinkenberg van 1866 – 1906. Dan komt ds. W. Hamilton of Silvertonhill van 1907 – 1913 en als laatste ds. W. Swart van 1913 – 1931. Als ds. Swart is gestoptmet zijn werkzaamheden worden de beide gemeentes Tersoal en Sibrandabuorren bij de pastorale gemeente van Raerd gevoegd. Deze vrijzinnige combinatie duurt van 1936 tot 1966. Ds. Vermeulen van Raerd is van 1957 tot 1966 dominee van de kerkgemeente en vertrekt daarna naar Gemert in Noord-Brabant. Hierna komt er een tijd waarin verschillende dominees in verschillende kerkelijke samenstellingen verantwoordelijk zijn voor de pastorale zorg in De Lege Geaen. Sinds 1993 vormen de hervormde gemeente van Sibrandabuorren, Tersoal en van Goaijingea, Gau en Offenwier gezamenlijk met de gereformeerde kerk Gau-Tersoal een federatieve gemeente “De Lege Geaën”. Vandaag de dag heet dit de PKN “de Lege Geaën.
De begraafplaats rond de Sint Maartenskerk.
Rondom de kerk ligt de begraafplaats. Het was de gewoonte om bij een begrafenis drie keer rondom de kerk te gaan voor er werd begraven. Omdat er geen pad is op de begraafplaats wordt er ook daadwerkelijk buitenom de heg en begraafplaats gelopen. Inmiddels is deze traditie gewijzigd in één eenmalige rondgang.
Omdat de kerk in 1872 is afgebroken en in een andere opstelling weer herbouwd is, liggen er nog vele funderingen in de grond van de “oude” kerk waar geen graven kunnen worden uitgegeven. Dit alles staat goed aangegeven op onderbouwde tekeningen. Rond 1985 heeft er een volledige grafherziening plaatsgevonden en zijn vele “oude” graven geruimd. Er worden jaarlijks voor de graven grafrechten betaald door de nabestaanden.
Op de begraafplaats van Sibrandabuorren bevinden zich oorlogsgraven waaronder dat van meester G.C.Tinkelenberg, destijds hoofd van de school in Sibrandabuorren. Hij werd vlak voor de bevrijding in 1945 door de Duitsers gefusilleerd in Dongjum. Het graf wordt nog altijd verzorgd door de kinderen van de basisschool in Sibrandabuorren. Ook is er nog een oorlogsgraf van Jitze Pieter van Dijk die gesneuveld is op 15 april 1945 bij Franeker. Dit graf wordt onderhouden door de Stichting 1940-1945.
De begraafplaats is onderverdeeld in regels en rijen en wordt door diverse vrijwilligers uit het dorp onderhouden. Er worden inmiddels ook urnen in graven geplaatst. We hebben hier (nog) geen aparte ruimte voor.
Omdat de kerkgang na de eeuwwisseling drastisch achteruit loopt, moest de kerkelijke gemeente besluiten nemen over de gebouwen. Dat dit alles niet van harte ging is natuurlijk wel te begrijpen. Tijdens vergaderingen liepen mensen met hete hoofden weg omdat ze het niet konden verdragen dat hun kerk afgestoten zou worden. Maar het tij kon niet gekeerd worden. Als eerste van de zes kerken is het kerkje van Goaijingea overgedragen aan de plaatselijke gemeenschap. Vervolgens zijn er onderhandelingen gestart met de dorpen Tersoal en Sibrandabuorren. Ook deze kerken volgden het voorbeeld van Goaijingea. Zowel vanuit de PKN als vanuit de dorpsgemeenschappen bestaat de behoefte om de kerkgebouwen te bewaren voor de dorpen. Onze kerk is op 29 maart 2017 overgedragen aan de Stichting Sint Maartenskerk Sibrandabuorren. Momenteel wordt de kerk gerestaureerd en is er een kleine verbouwing om in de toekomst het gebouw voor vele doeleinden te kunnen gebruiken. Het is de wens en het doel van de stichting om het gebouw als dorpscultuurhuis te laten fungeren.
Het kerkgebouw zal nog ongeveer zes maal per jaar dienen als plaats voor de eredienst van de kerkelijke gemeente. In 2010 is het prachtige orgel, gebouwd door Bakker & Timmenga in 1903, geheel gerestaureerd. Dit heeft heel wat geld gekost maar met steun van verschillenden fondsen is het orgel nu weer in prima staat.
Restauratie in 1990
In juni 1990 is de buitenkant van de kerk opnieuw gerestaureerd. Hierna moest er eerst weer geld beschikbaar komen om ook de binnenkant aan te pakken. In 1992/1993 is er een grote restauratie van de kerk geweest. Het interieur krijgt een geheel nieuwe “look”. Van de bruine kleur, die bijna alle kerken hadden op de banken, werd afgestapt. Alles krijgt nu een grijzige kleur met een roze streepje. Gedurfd, maar verfrissend. Achter in de toren werd een toilet gebouwd en er komt een klein keukentje. De grote kachel maakt plaats voor comfortabeler heteluchtverwarming.
De unieke glas-in-lood ramen worden gerestaureerd en aan de buitenkant voorzien van plexiglas, omdat er verschillende ruitjes in het verleden kapot werden gegooid. Architect de Haan heeft dit alles begeleid.
In de bouwcommissie zaten Jolle de Boer, Coen Kerbert, Bart Klos en Geesje Visser-Kamstra. Er moesten heel wat fondsen worden aangeschreven voor bijdrages in de kosten. Maar mede met hulp van gemeente en provincie en natuurlijk alle streekgenoten is alles geslaagd.
Er worden verschillende actie’s in de dorpen gehouden, o.a. “De vette van de maand”, waarbij een half varken per keer werd verloot. Hiervoor waren dan 100 loten beschikbaar voor 5 gulden per lot. Bij de kerk stond een grote thermometer, waarop men kon zien hoeveel er was opgebracht.
De slogan was:
Geen kerk zonder dorp, geen dorp zonder kerk.
Voor de kerk staan twee hele oude notenbomen. Deze staan eigenlijk te dicht bij het hek van de kerk en ze wroeten dan ook het hek met ijzer en al omhoog. Menig keer moest er een handig persoon aan te pas komen om dit weer wat bij te stellen. De bomen eruit? Daar zijn de meningen nog over verdeeld……..
Stichting Sint Maartenskerk Sibrandabuorren
15 april 2017 is het een historische dag, omdat de kerkrentmeester Henk Looijenga symbolisch de sleutel van de kerk overdraagt aan Nely Kerbert-Schermerhorn, stichtings-lid van de nieuwe Stichting Sint Maartenskerk Sibrandabuorren.
De huidige verbouwing van de kerk
Nu de kerk is overgegaan naar de stichting zullen er beneden in de toren enkele aanpassingen uitgevoerd worden om het gebouw voor meer doeleinden beschikbaar te maken. Waar nu de keuken en het toilet is zal een nieuwe keuken komen met een doorgang naar de kerkzaal. In de kerk komt een ‘verrijdbare bar’, die tegen de wand aangeschoven kan worden als er bijvoorbeeld een eredienst is. Aan de andere kant in de toren komen nu twee toiletten en de verwarming wordt vervangen. Boven achter de “kreake” komt een kleine vergaderruimte voor de kindernevendienst e.d. De banken worden voor een deel vervangen door stoelen. Ook wordt de lichtinstallatie grondig aangepast aan de eisen van deze tijd. Natuurlijk kunnen we niet om WIFI en een beamer heen.
Ook nu zijn fondsen aangeschreven en hebben we bedragen van de Provinsje Fryslân en de gemeente Sud-West Fryslân toegezegd gekregen. Omdat de kerk in Goaijiengea inmiddels geheel klaar is met de verbouwing konden we gebruik maken van hun expertise. We hebben veel steun en informatie van hen gekregen.
In Sibrandabuorren bestaat de bouwcommissie uit: Marten Molenmaker en Auke Tiersma Stichtingsleden) en Ulbe van der Goot en Rinse van der Kooij.
Restauratie- en bouwbedrijf S. van der Vegt uit Weidum is hoofdaannemer en Installatiebedrijf Ton Breuker uit Sibrandabuorren draagt zorg voor de nieuwe technische installaties!
Architect Sieds de Jong is de projectleider en verantwoordelijk voor het geheel van de verbouwing.